Bilimkurgunun Asi Kalemi: Harlan Ellison

İsmail Yiğit 2 Temmuz 2018 Yazarlar Bir yorum bırakın

Geçtiğimiz günlerde bilimkurgu çınarından bir yaprağın daha eksildiğine şahit olduk. Edebiyat kariyeri boyunca sayısız kısa öykü, roman, deneme, televizyon ve film senaryosu kaleme alan ve kısa kurmaca yapıtlarıyla birçok Hugo ve Nebula ödülü kazanan Amerikalı yazar Harlan Ellison, (tam ismi Harlan Jay Ellison) 28 Haziran 2018’de hayata gözlerini yumdu. 27 Mayıs 1934’te ABD’nin Ohio eyaletinin Cleveland kentinde doğan Ellison, tür ayrımına soğuk bakan biri olmasına rağmen yapıtları çoğunlukla bilimkurgu etiketiyle yayımlandı.

Ohio Üniversitesi’nde 18 ay sürebilen eğitiminin ardından (Ellison’a yeteneksiz olduğunu söyleyen yaratıcı yazarlık dersinin hocasıyla kavga etmesi yüzünden okuldan atılmıştı) bilimkurgu, suç ve cinsel içerikli kurmaca alanlarında hep üretken bir yazar olan Ellison, bu alanlardaki dergilere de katkı sunmuştu. En çok Uzay Yolu, Alacakaranlık Kuşağı ve Babylon 5 adlı diziler için yazdığı bölümlerle biliniyordu. Uzay Yolu dizisinin en efsanevi bölümü olan ve tarihin akışındaki bir değişikliği konu edinen “The City on the Edge of Forever” (Sonsuzluğun Kıyısındaki Şehir) Harlan Ellison’un kaleminden çıkmıştı.

Harlan Ellison, Amerikan ordusunda iki yıl hizmet ettikten sonra 1959-60 yılları arasında Rogue dergisinin editörlüğünü yaptı. Başarılı bir televizyon senaristi olmadan önce 1960’da Regency Yayınevi’ni kurdu. 1958’de yayımlanan “Rumble” (Gürültü) adlı ilk romanı, (daha sonra “Web of City” adıyla tekrar basılacaktı) bir Brooklyn sokak çetesinden ayrılmaya çabalayan genç bir adamın günlüklerinden oluşuyordu. Ellison bu romanı yazmak için, aylar boyunca gerçek bir çeteyle iletişimde kalarak bir nevi saha araştırması yapmıştı. Bu çeteyle olan deneyimlerini daha sonra 1961 yılında “Memos from Purgatory” (Araftan Notlar) adıyla belgeleştirdi. Araftan Notlar, 1964’te Alfred Hitchcock Saati televizyon programının da bir bölümü olarak yayınlandı. Ellison’un edebiyat yaşamındaki ilk kurmacaları “The Deadly Streets” (1958), “Gentleman Junkie and Other Stories of the Hung-Up Generation” (1961), “Rough Beasts: Seventeen Stories Written Before I Got Up to Speed” (2012), “Getting in the Wind: More Stories by a Very Young Harlan Ellison” (2012) ve “Honorable Whoredom at a Penny a Word” (2013) adlı ciltlerde basılarak okurlarla buluştu.

Harlan Ellison’un bir bilimkurgu yazarı olarak ün kazanması, 1965’te yayımlanan “ ‘Repent, Harlequin!’ Said the Ticktockman” (“Tövbe Et, Harlequin!” Dedi Tiktakbey) ve 1975’te filmi de çekilen 1969 tarihli “A Boy and His Dog” (Köpek ve Çocuk: 2024 Yılında Dünya) adlı kısa öyküleriyle gerçekleşti. Bunlara ek olarak 1967’deki “I Have No Mouth and I Must Scream” (Ağzım Yok Ama Çığlık Atmalıyım) ve 1969’daki “The Beast That Shouted Love at the Heart of the World” (Dünyanın Kalbinde Aşk Diye Haykıran Canavar) başlıklı öykü derlemeleri de büyük beğeni kazanmıştı. Ellison, nevi şahsına münhasır kurgularında, telepatik köpeklerden habis (kötücül) yapay zekâ varlıklara dek sayısız karakterin yaşadığı alternatif ve acayip dünyalar inşa etmişti. Bu kurgularda, teknolojik gelişmenin ve insandaki kibir duygusunun sonuçlarına dair kara mizaha varan spekülatif tahminlerine rağmen Ellison’ın etik kaygıları belirgin olarak göze çarpmaktadır.

Ellison, bir editör olarak da pek çok önemli antolojinin ortaya çıkmasını sağladı. Bunların içinde 1967’de yayımlanan “Dangerous Visions” ve 1972’deki “Again, Dangerous Visions” en önemlileri olarak sayılabilir. Harlan Ellison’ın kavgacı kişiliği bilimkurgu camiasında dillere destandı. Medyadaki görünümü de bu sivri dilli ve hırçın kişiliğini yansıtıyordu. Frank Sinatra’yla yaşadığı sert bir anlaşmazlık meşhur Esquire dergisinde “Frank Sinatra Soğuk Algınlığına Yakalandı” başlığıyla verilmişti (buradaki “soğuk algınlığı” Harlan Ellison’a göndermeydi). 1984 yapımı ünlü The Terminator filmini kendi eserlerinden intihal ettiği suçlamasıyla yönetmen James Cameron ile mahkemelik olmuştu. Hatta bir keresinde yapımcısına sözleşmedeki bir maddeyi ihlal ettiği için ölü bir sincap yollamıştı.

Ellison, ancak kendisinin geçimsiz karakterinden daha insancıl bir dünya görüşünün insanlığa esenlik getirebileceğini ima ederek sahip olduğu aksi huylarıyla ve nefret dolu davranışlarıyla sık sık dalga geçmeyi de seviyordu. 25 yılı aşkın bir süre çekimleri süren ve 2008’de yayınladığı “Dreams with Sharp Teeth” adlı belgeselde mesleki yaşamının bütün ihtişamını sergilemişti. Harlan Ellison’ın diğer derlemelerini şöyle sıralayabiliriz: “Touch of Infinity” (1960), “Ellison Wonderland” (1962), “Strange Wine: Fifteen New Stories from the Nightside of the World” (1978), “Angry Candy” (1988), “Deathbird Stories: A Pantheon of Modern Gods” (1975), “All the Lies That Are My Life” (1989), “Slippage: Precariously Poised, Previously Uncollected Stories” (1997), ve “Can and Can’tankerous” (2015).

Ellison, 1994’te ressam Jacek Yerka ile gerçekleştirdiği “Mind Fields” adlı ortak çalışmasında Yerka’nın her bir resmine karşılık gelen bir öykü yazmıştı. 2001’de en çok beğenilen kısa öykülerinden ve makalelerinden oluşan “The Essential Ellison: A 50-Year Retrospective” adlı derlemeyi yayımladı. 1993’te okurlarla buluşan “Mefisto in Onyx” – “Mefisto Onyx’te” adlı başka bir meşhur novellasında, seri katilin zihnine giren bir telepatı anlatmıştı. Kişisel anekdotlarını araya serbestçe sıkıştırdığı televizyon eleştiri yazıları 1970’de “The Glass Teat” ve 1975’te “The Other Glass Teat” adlarıyla basıldı. Ellison’un diğer denemeleri, köşe yazıları ve kişisel hatıraları 1984’te “Sleepless Nights in the Procrustean Bed” ve 1990’da “The Harlan Ellison Hornbook” başlıklarıyla yayımlandı.

Türkiyeli hayranları, bilimkurgu dünyasının bu asi dehasının kimi öykülerini Türkçe’ye çevrilen bazı derlemelerde okuma şansı yakaladı. Bu derlemelerin isimlerini şöyle sıralayabiliriz: