Halka Dünya Mühendisleri’nde Büyük Sorular ve Çözümler

Larry Niven’in kitabın ithafında söylediklerinden anladığımıza göre Halka Dünya, seri olarak düşünülmüş bir proje değil. İlk romanın yayımlanışının ardından okurlardan gelen sayısız mektupla eserin yarattığı etki gerçek anlamda ortaya çıkıyor. Bilim insanlarından öğrencilere kadar birçok kişi Halka Dünya’nın tasarımına, barındırdığı teknolojiye dair yorumlar, eklemeler ve düzeltmeler sununca, yazar tüm bu kolektif heyecana kayıtsız kalamayarak öyküyü devam ettirmeye karar veriyor. Bir anlamda Halka Dünya, bilimkurgu okurlarının evrenimiz hakkında daima talep ettiği yeni bakış açılarını farklı bir solukla karşılıyor. Nihayetinde ilk kitabın yayımlanışından (1970) on yıl sonra Halka Dünya Mühendisleri okurla buluşuyor.

Edebiyatta bir eserin klasik olarak yorumlanabilmesi için birtakım özellikleri barındırması gerek, bunlardan en önemlisi, sonraki yıllarda ortaya çıkan çalışmalara yönelik bir ölçüt değeri taşıması. Ardılları için ölçüt niteliği gösteren bir eser muhtemelen klasik olarak tanımlacaktır. Edebiyatın en özgün alanı olan bilimkurgu için de aynısı geçerli. Yarattığı etki, yapılandırdığı evren açısından Halka Dünya serisi de bir bilimkurgu klasiği. Bir klasik genel anlamda etkisini yıllara meydan okuyarak kaybetmez, bilimkurgu için konuşacak olursak, bu etki eserde tarif edilen teknoloji veya bilimden öte, daha çok fikir olarak kendini gösterir, okuru yarım asır sonra bile muazzam hayal gücü etkisiyle heyecanlandırır. Tıpkı Halka Dünya’nın başardığı gibi.

Seriye ismini veren Halka Dünya, insan kavrayışının çok ötesindeki bazı özelliklerle inşa edilmiş, merkezine aldığı G2 türü bir yıldızı çevreleyen yapay bir yaşam alanı. Bir mühendislik harikası olan Halka Dünya’nın alanı Dünya’mızın yaklaşık üç milyon katı, Güneş Sistemi’nin toplam kütlesine sahip, çapı 150 milyon-iç duvarlarının yüksekliği ise bin mil. Kendi çevresinde saniyede 770 millik bir dönüş hızına sahip ve üzerinde 30 trilyon canlı yaşıyor. Bu devasalığına rağmen bilinen evrende Halka Dünya’yı bulmak, onun varlığından haberdar olmak yine de mümkün değil. Serinin ilk kitabında, farklı gezegen ve galaksilerden oluşturulan dört kişilik bir keşif ekibinin aslında buraya yolculuk ettiğini öğreniyoruz. Oraya neden gittikleri, orada neyle karşılaşacakları ise roman boyunca çeşitli maceralarla cevabı aranacak sorular.

Halka Dünya Mühendisleri, ilk kitapla belirgin özelliklerine aşina olduğumuz Halka Dünya’yı ve oradaki, süperiletkenlere zarar veren bir küf yüzünden çözülmeye yüz tutmuş yaşamı, canlı türlerini daha yakından tanımamıza imkân sağlıyor. Yaklaşık 2700’lü yıllarda geçtiğini tahmin edebileceğimiz öykü, birinci romanın yirmi üç yıl sonrasında sürüyor. Bir puppeteer, bir kzin ve bir insandan oluşan üç kişilik keşif ekibi tekrar Halka Dünya’ya doğru yol alıyor. Bu kez önceki öyküden farklı biçimde ekibin iki üyesi, yani başkarakterimiz Louis Wu isimli Dünyalı ve Chmeee isimli bir kzin, kendine En Arkadaki diyen puppeteer tarafından esir alınarak keşif yolcuğuna zorla çıkarılıyor. Yolculuk sırasında anlıyoruz ki Halka Dünya bir öncekinden farklı bir konumda ve dengesiz, aynı eksende kalsa da yerleştiği düzlem kaymış, yıldızı artık halkanın merkezinde değil. Yıldıza gitgide yaklaşan halkanın olası bir çarpışmadan ve yok olmadan kurtulma şansı normal şartlar altında sıfır gibi, söz konusu çarpışma için hesaplanan süre ise bir buçuk yıl civarı.

Üç bacağı, iki uzun boynu ve kafası olan puppeteerlerin ileri uzay teknolojilerine sahip olduklarını, gezegenleri hareket ettirebildiklerini serinin ilk kitabından biliyoruz. Galaksinin merkezinde gerçekleşen bir patlamanın yirmi bin yıl sonra onlara ulaşacak olası zararlı etkilerinden sakınmak için Macellan Bulutlarına doğru kaçıyorlar. Halka Dünya’nın konum bilgisini de beden yapıları Helyum 2 temelli, şehir büyüklüğünde uzay gemilerine sahip, bilgi tüccarlığı yapan Outsider denen bir türden alıyorlar. Puppeteerler iki eserde de yolculuğun emir-komuta zincirinde tepede konumlanıyor, bilgi ve teknoloji anlamında insanlardan çok ileri olmaları onları güçlü kılıyor. Serinin ilk macerasından farklı olarak puppeteerlerin artık Halka Dünya’ya yerleşmek gibi bir amaçları yok, En Arkadaki’nin istediği tek şey, onu iktidardan indiren türdeşlerine karşı Halka Dünya’dan çok etkili bir silahı ele geçirmek. Louis Wu ile Chmeee, ona yardım etmek istemese bile zorla bindirildikleri gemiden kaçış şansları yok. Halka Dünya’ya indikten sonra ise halkanın bir buçuk yıl içinde yıldıza çarpması zaten kaçınılmazken, yani yok oluşa doğru çıkışı olmayan bir yola girmişken rollerini En Arkadaki’nin emirleriyle değil, kendi özgün fikirleriyle oynamaya karar veriyorlar. Böylece yolculuk transmutasyon isimli eşsiz makineyi aramaktan farklı bir maceraya sürükleniyor, artık amaç Halka Dünya’yı bir buçuk yıl sonra gerçekleşecek kıyametinden kurtarmak.

Serinin ikinci kitabında Halka Dünya’yla ilgili yeni sorular karşımıza çıkıyor. Onların en önemlisi bu yapay dünyayı inşa eden mühendislerin kökenine dair. Louis Wu, bu sıra dışı dünyayı ortaya çıkaran mühendislerin ondaki tüm teknolojiyi nasıl anlamlandırdıklarının, halkayı hangi amaçla ürettiklerinin cevabını arıyor. Yaklaşık yarım milyon yıl önce, halkayı meydana getiren akıl ve iradenin öldüğünü ya da burayı terk ettiğini düşünüyor. Geriye kalan canlıların, insanlar ve diğer türlerin, beş yüz bin yıl boyunca birçok türe evrildikleri, bu süreçte bin tür insanın ortaya çıktığı anlaşılıyor. Birinci romandan farklı olarak öykünün ikinci kısmında keşif ekibimiz artık tecrübeli, Halka Dünya’da daha fazla yol kat ediyor ve böylece çok çeşitli türlere denk geliyor. Ayak bastıkları her şehir, yeni bir insansı türle karşılaşmaları anlamı taşıyor.

Birinci romanda genel olarak terk edildiğini, uygarlık olarak gerilediğini, teknolojisinin süperiletkenlerine zarar veren bir küf yüzünden düşüşe geçtiğini bildiğimiz Halka Dünya, bu sefer daha renkli yönleriyle karşımızda beliriyor. Her şeyden önce halkada toplam otuz trilyon insansının yaşadığını öğreniyor, bununla birlikte kendine özgü bir ekonominin, ticaret anlayışının, tarihin ve hatta masalların geliştiğini keşfediyoruz. Muazzam yapıyı ikinci romanda öne çıkaran bir başka özelliği ise üzerindeki kopya dünyalar. Mühendisler Halka Dünya’nın bazı bölgelerindeki yüzeyi Dünya, Mars gibi gezegenlerin yeryüzü özellikleri kopyalanarak oluşturulmuş.

Keşif ekibi bu kalabalık nüfusa rağmen Halka Dünyalıların bozulan dengeyi düzeltecek bir yeteneğe sahip olmadıklarını anlıyor. Bozulma sadece küflerin erittiği teknolojide değil, başıboş bırakılmış canlıların zihninde, yeteneklerinde, yaratıcıklarında da gerçekleşmiş. Halka Dünya’nın dengesini kaybetmesine hangi olaylar neden oldu ve bu nasıl düzeltilebilir sorusuna macera boyunca cevap aranıyor. Louis Wu her gittiği yerde yerlilerce yarı tanrı muamelesi görüyor, yıldızlardan gelen adam bize yardım etmek için burada, cümlesini sık sık duyuyor. Keşif boyunca temas kurduğu insansılara karşı umursamaz davranması artık zor, çünkü sadece kendi menfaatini gözetmekten vazgeçip Halka Dünya üzerindeki tüm canlıları da kurtarmayı amaçlıyor.

Halka Dünya Mühendisleri’yle Halka Dünya’nın devasa dünyasına dönmek okur için eğlenceli olacak, ikinci kitap bu yapay döngüsel yaşam alanında daha çok ayrıntı, daha büyük sorular ve engeller, ilk öyküden tanıdık isimlerin yanında yeni ve renkli karakterleriyle uzun bir macera vadediyor. Sert bilimkurguya yakın duran eser, Larry Niven’ın basit anlatımına rağmen odaklanarak okumayı gerektiriyor.

Panama Yayıncılık etiketiyle okurla buluşan romanın çevirisi K. Ümit Kayalıoğlu’na ait. Satırlarında birçok maddi hata bulunduran roman, yayım sürecinde biraz aceleye getirilmiş gibi.