Halka Dünya Mühendisleri’nde Büyük Sorular ve Çözümler

Larry Niven’in kitabın ithafında söylediklerinden anladığımıza göre Halka Dünya, seri olarak düşünülmüş bir proje değildir. İlk romanın yayımlanışının ardından okurlardan gelen sayısız mektupla eserin yarattığı etki gerçek anlamda ortaya çıkar. Bilim insanlarından öğrencilere kadar birçok kişi Halka Dünya’nın tasarımına, barındırdığı teknolojiye dair yorumlar, eklemeler ve düzeltmeler sununca, yazar tüm bu kolektif heyecana kayıtsız kalamayarak öyküyü devam ettirmeye karar verir. Bir anlamda Halka Dünya, bilimkurgu okurlarının evrenimiz hakkında daima talep ettikleri yeni bakış açılarını farklı bir solukla karşılamıştır. Nihayetinde ilk kitabın yayımlanışından (1970) on yıl sonra Halka Dünya Mühendisleri okurla buluşur.

Edebiyatta bir eserin klasik olarak yorumlanabilmesi için birtakım özellikleri barındırması gerekir, bunlardan en önemlisi, sonraki yıllarda ortaya çıkan çalışmalara yönelik bir ölçüt değeri taşımasıdır. Ardılları için ölçüt niteliği gösteren bir eser muhtemelen klasik olarak tanımlanır. Edebiyatın en özgün alanı olan bilimkurgu için de aynısı geçerlidir. Yarattığı etki, yapılandırdığı evren açısından Halka Dünya serisi de bir bilimkurgu klasiğidir. Bir klasik genel anlamda etkisini yıllara meydan okuyarak kaybetmez, bilimkurgu için konuşacak olursak, bu etki eserde tarif edilen teknoloji veya bilimden öte, daha çok fikir olarak kendini gösterir, okuru yarım asır sonra bile muazzam hayal gücü etkisiyle heyecanlandırır. Tıpkı Halka Dünya’nın başardığı gibi.

Seriye ismini veren Halka Dünya, insan kavrayışının çok ötesindeki bazı özelliklerle inşa edilmiş, merkezine aldığı G2 türü bir yıldızı çevreleyen yapay bir yaşam alanıdır. Bir mühendislik harikası olan Halka Dünya’nın alanı Dünya’mızın yaklaşık üç milyon katıdır, Güneş Sistemi’nin toplam kütlesine sahiptir, çapı 150 milyon-iç duvarlarının yüksekliği ise bin mildir. Kendi çevresinde saniyede 770 millik bir dönüş hızına sahiptir ve üzerinde 30 trilyon canlı yaşamaktadır. Bu devasalığına rağmen bilinen evrende Halka Dünya’yı bulmak, onun varlığından haberdar olmak yine de mümkün değildir. Serinin ilk kitabında, farklı gezegen ve galaksilerden oluşturulan dört kişilik bir keşif ekibinin aslında buraya yolculuk ettiğini öğreniriz. Oraya neden gittikleri, orada neyle karşılaşacakları ise roman boyunca çeşitli maceralarla cevabı aranacak sorulardır.

Halka Dünya Mühendisleri, ilk kitapla belirgin özelliklerine aşina olduğumuz Halka Dünya’yı ve oradaki, süperiletkenlere zarar veren bir küf yüzünden çözülmeye yüz tutmuş yaşamı, canlı türlerini daha yakından tanımamıza imkân sağlar. Yaklaşık 2700’lü yıllarda geçtiğini tahmin edebileceğimiz öykü, birinci romanın yirmi üç yıl sonrasında devam eder. Bir puppeteer, bir kzin ve bir insandan oluşan üç kişilik keşif ekibi tekrar Halka Dünya’ya doğru yol alır. Bu kez önceki öyküden farklı biçimde ekibin iki üyesi, yani başkarakterimiz Louis Wu isimli Dünyalı ve Chmeee isimli bir kzin, kendine En Arkadaki diyen puppeteer tarafından esir alınarak keşif yolcuğuna zorla çıkarılır. Yolculuk sırasında anlarız ki Halka Dünya bir öncekinden farklı bir konumdadır ve dengesizdir, aynı eksende kalsa da yerleştiği düzlem kaymıştır, yıldızı artık halkanın merkezinde değildir. Yıldıza gitgide yaklaşan halkanın olası bir çarpışmadan ve yok olmadan kurtulma şansı normal şartlar altında sıfır gibidir, söz konusu çarpışma için hesaplanan süre ise bir buçuk yıl civarıdır.

Üç bacağı, iki uzun boynu ve kafası olan puppeteerlerin ileri uzay teknolojilerine sahip olduklarını, gezegenleri hareket ettirebildiklerini serinin ilk kitabından biliyoruz. Galaksinin merkezinde gerçekleşen bir patlamanın yirmi bin yıl sonra onlara ulaşacak olası zararlı etkilerinden sakınmak için Macellan Bulutlarına doğru kaçarlar. Halka Dünya’nın konum bilgisini de beden yapıları Helyum 2 temelli, şehir büyüklüğünde uzay gemilerine sahip, bilgi tüccarlığı yapan Outsider denen bir türden alırlar. Puppeteerler iki eserde de yolculuğun emir-komuta zincirinde tepede yer alırlar, bilgi ve teknoloji anlamında insanlardan çok ileri konumda olmaları onları güçlü kılar. Serinin ilk macerasından farklı olarak puppeteerlerin artık Halka Dünya’ya yerleşmek gibi bir amaçları yoktur, En Arkadaki’nin istediği tek şey, onu iktidardan indiren türdeşlerine karşı Halka Dünya’dan çok etkili bir silahı ele geçirmektir. Louis Wu ile Chmeee, ona yardım etmek istemese bile zorla bindirildikleri gemiden kaçış şansları yoktur. Halka Dünya’ya indikten sonra ise halkanın bir buçuk yıl içinde yıldıza çarpması zaten kaçınılmazken, yani yok oluşa doğru çıkışı olmayan bir yola girmişken rollerini En Arkadaki’nin emirleriyle değil, kendi özgün fikirleriyle oynamaya karar verirler. Böylece yolculuk transmutasyon isimli eşsiz makineyi aramaktan farklı bir maceraya sürüklenir, artık amaç Halka Dünya’yı bir buçuk yıl sonra gerçekleşecek kıyametinden kurtarmaktır.

Serinin ikinci kitabında Halka Dünya’yla ilgili yeni sorular karşımıza çıkar? Onların en önemlisi bu yapay dünyayı inşa eden mühendislerin kökenlerine dairdir. Louis Wu, bu sıra dışı dünyayı ortaya çıkaran mühendislerin ondaki tüm teknolojiyi nasıl anlamlandırdıklarının, halkayı hangi amaçla ürettiklerinin cevabını arar. Yaklaşık yarım milyon yıl önce, halkayı meydana getiren akıl ve iradenin onu terk ettiğini veya öldüğünü düşünür. Geriye kalan canlıların, insanlar ve diğer türlerin, beş yüz bin yıl boyunca birçok türe evrildikleri, bu süreçte bin tür insanın ortaya çıktığı anlaşılır. Birinci romandan farklı olarak öykünün ikinci kısmında keşif ekibimiz artık tecrübelidir, Halka Dünya’da daha fazla yol katederler ve böylece çok çeşitli türlere denk gelirler. Ayak bastıkları her şehir yeni bir insansı türüyle karşılaşmaları anlamı taşır.

Birinci romanda genel olarak terk edilmiş bir konumda olduğunu, uygarlık olarak gerilediğini, teknolojisinin süperiletkenlerine zarar veren bir küf yüzünden düşüşe geçtiğini bildiğimiz Halka Dünya, bu sefer daha renkli yönleriyle karşımızda belirir. Her şeyden önce halkada toplam otuz trilyon insansının yaşadığını öğrenir, bununla birlikte kendine özgü bir ekonominin, ticaret anlayışının, tarihin ve hatta masalların geliştiğini keşfederiz. Muazzam yapıyı ikinci romanda öne çıkaran bir başka özelliği ise üzerindeki kopya dünyalardır. Mühendisler Halka Dünya’nın yüzeyini bazı bölgelerde Dünya, Mars gibi gezegenlerin yeryüzü özelliklerini kopyalayarak oluşturmuşlardır.

Keşif ekibi bu kalabalık nüfusa rağmen Halka Dünyalıların bozulan dengeyi düzeltecek bir yeteneğe sahip olmadıklarını anlar. Bozulma sadece küflerin erittiği teknolojide değil, başıboş bırakılmış canlıların zihninde, yeteneklerinde, yaratıcıklarında da gerçekleşmiştir. Halka Dünya’nın dengesini kaybetmesine hangi olaylar neden olmuştur ve bu nasıl düzeltilebilir sorusuna macera boyunca cevap aranır. Louis Wu her gittiği yerde yerlilerce yarı tanrı muamelesi görür, yıldızlardan gelen adam bize yardım etmek için burada, cümlesini sık sık duyar. Keşif boyunca temas kurduğu insansılara karşı umursamaz davranması artık mümkün değildir, kurduğu bağ sadece kendi menfaati için değil, Halka Dünya üzerindeki tüm canlılar yaşamaya devam etsin diye çabalamasını sağlar.

Halka Dünya Mühendisleri’yle Halka Dünya’nın devasa dünyasına dönmek okur için eğlenceli olacaktır, ikinci kitap bu yapay döngüsel yaşam alanında daha çok ayrıntı, daha büyük sorular ve engeller, ilk öyküden tanıdık isimlerin yanında yeni ve renkli karakterleriyle uzun bir macera vadeder. Sert bilimkurguya yakın duran eser, Larry Niven’ın basit anlatımına rağmen odaklanarak okumayı gerektirir.

Panama Yayıncılık etiketiyle okurla buluşan romanın çevirisi K. Ümit Kayalıoğlu’na ait. Satırlarında birçok maddi hata bulunduran roman, yayım sürecinde biraz aceleye getirilmiş gibi.