Halka Dünya: Sert Bilimkurguda Bir Keşif Yolculuğu

Bilimkurgu edebiyatının klasiklerinden olan Halka Dünya, gelecek öngörüsü, felsefesi, kavramsal bakış açısı, teknolojisi, matematiği ve ekolojisiyle türün önemli miraslarından biridir. 1970’te yayımlandığında büyük ilgi gören ve öğrencileri, akademisyenleri, kısaca uzay-bilim meraklılarını öyküdeki teknoloji ve sistemlerin bilimsel yorumuna yönelten eser Hugo, Nebula, Locus gibi önemli ödülleri de kazandı. Larry Niven’ın sürükleyici kurgusu Dünya’dan bilinen evrenin derinliklerine doğru uzanır, yaşamı ve uzayı birçok boyutuyla yorumlar, devasa bir sisteme yapılan kompleks yolculuğu ilginç karakterlerle işler, sert bilimkurgunun en iyi örneklerinden birini sunar. Uzay çağının hız kazandığı, süper güçlerin insanı ve insan yapımı araçları Dünya yörüngesinin ötesine taşımak için yarıştığı bir dönemde, bilimkurgunun altın yıllarında kaleme alınan eser, bir bakıma Güneş Sistemi’nin ötesini düşlemenin vizyonu ve heyecanını yansıtır.

Fizik yasalarının kuramsal limitlerine ulaşıp ulaşmadığı hakkında kesin bir yargıya varmak mümkün olmasa da elimizdeki bilgilerle neyi ne kadar yapabileceğimizi tahmin edebiliyoruz. Dünya’nın dışına yol almak, diğer gezegenlere inmek, orada bir yaşam alanı kurmak, hatta mümkünse galaksiler arası seyahat gerçekleştirmek, bu şekilde farklı canlı türleriyle heyecan veya korku verici karşılaşmalar yaşamak gibi düşüncelerin herhangi bir sınırı yoktur. Bildiğimiz fizik, bilinen evrene dair bilimsel açıklamalar yapsa da biz çok daha uzağı görmek ve mümkünse keşfetmek isteriz. Bilimkurgu eserleri düşünceyi ileri taşımak isterken sadece teknolojik-bilimsel görüşü yansıtmaz, ayrıca toplumsal bileşenleri ve özellikle yönetim biçimlerini de yaşadığımız gezegende var olandan çok farklı bir yere taşır. Larry Niven’ın Halka Dünya’da inşa ettiği düzen ve birbiriyle ilişkilendirdiği canlı-cansız tüm sistemler bu yönde zengin, kapsamlı, yaratıcı bir bütünlüğe sahiptir.

Galaksiler arası bir macerayı, dolayısıyla üst düzey bir teknolojiyi ve bilimsel atılımı işleyen bilimkurgu öykülerinde her türden sınırlar ortadan kalkar. Gezegenlerin kendi içinde minik ülkeciklere bölünmesi bir yana, yönetim işin içine girdiğinde galaktik imparatorluklar söz konusudur. Eğer öykü bizim gezegenimizde geçiyor veya bir şekilde Dünya’ya temas ediliyorsa bile yine tek elden bir yönetim veya en iyi ihtimalle iki kutuplu bir düzen düşlenir, ortak bir dil tasarlanır, dinler ise artık unutulmuştur. Geleceğin yönetim biçimlerinin böyle bir birliktelikten ibaret olacağını düşünmek sanki bilimkurgu eserleri için bir zorunluluktur, çünkü uygarlığın sınırları bilinen evrenin her yerine ulaşabiliyorken Dünya veya benzer gezegenler önemini kaybedip hedef olmaktan çıkar. Derin uzayın vadettikleri bir gezegenin sınırlı kaynaklarının ötesindedir ve yeni bir düşünce sistemi gerektirir. İşte Halka Dünya’da bu yeni fikir katmanı, Büyük Patlama’dan sonra gaz ve toz bulutlarıyla genişleyen evrende filizlenen her türlü organik veya inorganik maddenin ötesinde vücut bulur. Bir güneşin etrafına konumlandırılmış, insan aklının ötesine geçen, milyonlarca Dünya yüzölçümünde, yapay, halka şeklindeki bir yapıdır bu.

Halka Dünya gezegenimizden iki yüz ışık yılı uzaklıkta (bize en yakın yıldızlardan biri olan Sirius’un uzaklığı 8.6 ışık yılı), ortasındaki yıldızı çevrelemiş, uçuk mavi bir renkte, Dünya’dan üç milyon kat daha fazla alana sahip, otuz milyon kilometre yarıçaplı, kütlesi Jüpiter’den fazla olan, kimlerin inşa ettiği bilinmeyen, yapay bir koloni dünyasıdır. Nitelikleri sebebiyle herhangi bir öyküdeki Dünya benzeri, karasal, yapay bir gezegen tasviri Halka Dünya’dan çok daha az ilgi çekici olacaktır. Larry Niven böylesi bir yapı tasarlar ve sistemdeki belirli parçaları açıklarken fiziğin temel yasalarını ihmal etmez. Örnek olarak bunu en bariz hâliyle öykünün akışında, halkanın yarattığı kütle çekimin onun kendi etrafındaki dönüş hızıyla diğer nesnelere nasıl etki ettiğini gözlemlediğimiz bölümlerde anlarız. Günümüzden yaklaşık sekiz yüz yıl sonrasında geçen macerada uygarlığımız ışık hızını aşmış, uzak galaksi ve gezegenlerdeki canlılarla iyi veya kötü yönde ilişki kurmuştur. Dünya nüfusu yirmi birinci yüzyılda on sekiz milyara ulaştığında durdurulmuşken galaksinin çeşitli yerlerine yayılmış toplam insan sayısı ise kırk üç milyardır.

Uzak bir gelecekte, evrenin derinliklerinde geçen bir öyküde sadece insan türünün yer alması beklenemez. Larry Niven öykünün başından beri insanların farklı türlerle kurduğu bağı, onlarla olan tarihlerini, her türün kendine özgü görünüşünü, davranış yapılarını, tepkilerini, reflekslerini aktarmayı ihmal etmez. İnsanlığın gelecekte bu türden yaşam formlarıyla karşılama olasılığı, hiç karşılaşmama olasılığından daha yüksektir. Dolayısıyla bilimkurgu eserlerinde yapılan öngörülerden belki de en dikkat çekeni yabancıların neye benzeyebileceğine, metabolizmalarının hangi element temelinde düzenlendiğine dair olandır, Halka Dünya’da bununla ilgili bol örnek görürüz. Örneğin bu türler bizim gibi karbon temelli olmak zorunda değiller, Halka Dünya’nın Outsider’ları gibi Helyum 2 onlara hayat verebilir.

Romanın ilk sayfalarında ana karakterlerimizden biri olan Louis Wu ile geleceğin dünyasının bol tasvirine ulaşırız. Gezegenler arası dil, ülkelerin saniyelik dilimlerde aşıldığı transfer kabinleri, uzak mesafeler anlık sürede aşıldığından tek tipleşen bir dünya, bağışıklığı güçlendiren tedaviler sayesinde birkaç yüzyıl yaşayabilen, tırnak batmasından daha fazla bir acıyı hissetmemiş insanlar. Böyle bir ortamda uzun boyunlarının üstünde iki kafası, geniş gövdesinde üç bacağı bulunan Puppeteer türünden Nessus isimli bir yaratık Louis Wu’ya ulaşır ve ona bir teklifte bulunur. Puppeteerler ticaret imparatorluklarıyla meşhurdur. Ahlak sistemleri ise korkaklık üzerine kuruludur. Uzun zaman önce birdenbire bilinen evrenden kayboldukları için bir puppeteer ile karşılaşmak mümkün değildir, dolayısıyla Louis Wu şaşkınlık yaşar.

İki yüzüncü doğum gününü kutlayan Louis Wu, kendini bir kâşif olarak tanımladığından Nessus’un derin uzayda yapmayı planladığı keşif gezisi teklifini kabul eder. Nessus teklifini sunarken bağlantılı olarak türünün neden birdenbire ortadan kaybolduğu da ortaya çıkar. İnsanlardan çok daha ileri bir tür olan puppeteerler için bu keşif yolculuğu hayatidir, bu yüzden ekibe iki kişi daha dâhil etmeleri gerekir. Bunların ilki iki buçuk metre boyunda, şişman bir kediye benzeyen, ince dişleri, parlak ve turuncu kürkü olan Kzin türünden biridir. Kzin bir isme sahip olmadığından ona Konuşmacı diye hitap edilir. İnsanlarla iki yüz elli yıldır savaş halinde olan kzinler girdikleri her savaşı kaybetmiştir. Ekibin son üyesi ise Louis Wu’nun doğum gününde tanıştığı genç bir kadın olan Teela Brown’dur.

Üç farklı türün derin uzaya, Halka Dünya’ya gerçekleştirilecek keşif için bir araya getirilme ve birbirlerini tanıma süreci, yansıttıkları karakter özellikleri, konuşmaları, yetenekleri, duyguları, korkuları, çatışmaları, ilişkileri kötüye giderken iyileştirmeye çalıştıkları iletişimleri, ortak menfaat için orta yolu bulma çabaları bu garip birlikteliği tamamlayan türden. Romanın büyük bir kısmı Dünya’nın dışında geçtiği için hem uzay araçları teknolojileri hem de Halka Dünya’nın özelliklerine dair bolca teknik betimleme mevcut. Okurun hayal gücü bu anlarda devreye girmeli, yoksa kafasında hiçbir şey canlandıramayacağı için metinden kopabilir.

Halka Dünya diğer birçok bilimkurgu eserinde de görüleceği üzere, yuvasından ayrılan insanlığın evden uzaklaştıkça karşılaşacağı risklere, yüzleşeceği gerçeklere dair etkili bir ayna tutuyor. Larry Niven’ın evreni gezegenimizin müthiş zamansal ve iklimsel döngüsünün dışına çıktığımızda yaşama uyum sağlamanın nasıl zorlayıcı olacağının mesajını veriyor. Büyük, ileri bir uygarlığın çöküşünün asırlar sürse de mikroskobik bir etkiyle nasıl mümkün olabileceğini, geriye sadece barbarlık kaldığında ise gelen hızlı yıkımı telafi etmenin güçlüğünü de resmediyor.

Panama Yayıncılık’ın okurla buluşturduğu romanın başarılı çevirisi K. Ümit Kayalıoğlu’na ait.