Bilimkurgunun Hiciv Ustası: Robert Sheckley

17 Temmuz 1928’de Amerika’da doğan ve 9 Aralık 2005’te yaşamını yitiren Robert Sheckley, kendi kuşağının usta absürdistlerinden biridir. Yazar, hikaye ve romanlarında kullandığı hazırcevap ve tahmin edilemez tarzıyla hatırlanır. Kendisi hakkında biraz fikir edinebilmeniz için Dimension of Miracles (Mucizeler Boyutu) romanının Otostopçunun Galaksi Rehberi‘ne ilham kaynağı olduğunu söylememiz yeterli olacaktır. Roman yazılımsal bir hata sonucu galaktik piyangoyu kazanan devlet memuru Tom Carmody‘nin hikayesini anlatır. Dünya’dan gelen bir insan olduğu için galaktik ölçüde düşük bir statüye sahip olan Carmody, tüm bahtsızlığına rağmen kazandığı ödülü elinde tutmaya kararlıdır. Konusu oldukça ilginç görünen ve kült eserinde Douglas Adams’a ilham kaynağı olan bu kitabın mutlaka dilimize kazandırılması gerekiyor.

New York’ta yaşayan Yahudi kökenli ailesi, Sheckley henüz üç yaşındayken New Jersey’e taşınır. Yazarımız bilimkurguyu buradaki lise eğitimi sırasında keşfeder. Ancak bundan önce Edgar Allan Poe’dan etkilenerek amcasına ait bir daktiloyla “Fathoming the Maelstrom” isimli bir roman yazmaya çalışır. Bilimkurguyu keşfetmeden önce bir kısa hikaye tutkunu olan Sheckley, Poe ve Jack London gibi klasik yazarlarının yanında ucuz macera hikayelerini de severek okur.

1946’da liseden mezun olduktan sonra aklında sevdiği hikayelerdeki gibi bir macera yaşamak vardır. Otostop çekerek California’ya gider. Burada bir süre geçici işlerde çalıştıktan sonra orduya katılır. Sıradaki hedefi Kore’dir. Silahlı kuvvetlerde geçirdiği süre boyunca Ordu gazetesinde editörlük ve koroda gitaristlik yapar. 1948 yılında ordudan ayrılır. 1951 yılında New York Üniversitesi’nden mezun olup Barbara Scadron ile evlenir. Çiftin Jason adında bir oğlu dünyaya gelir. Sheckley çeşitli bilimkurgu dergilerinde öykülerini yayınlamaya başladığında 24 yaşındadır. Bu dönemden bahsederken “Final Examination” (Final Sınavı) isimli öyküsünü anmadan geçmek olmaz. Sheckley’in yayınlanan ilk hikayesi olma özelliği taşıyan bu eser oldukça sevilir ve hatırlanır.

Shecley’in hikayeleri 50’ler bilimkurgusunun havasını fazlasıyla yansıtır. O yıllarda Eisenhower iktidarının etkisiyle bilimkurguyla hicvi birleştirmek yaygındır. Sheckley bu dönemde Philip K. Dick, C.M. Kornbluth, Frederik Pohl ve Kurt Vonnegut gibi yazarlarla benzer kaynaklardan beslenir. Örneğin PKD okurları yazarın o yıllarda yazdığı öykülerdeki kimi zaman gizli kimi zamansa açık mizahı hatırlayacaktır. Eisenhower döneminden sonra zaman geçtikçe, PKD mizahı daha geri plana itmiştir. Bunun yanında Sheckley’in öykülerinde, çocukluğunda okuduğu macera hikayelerinin ve kendi hayat akışının da gözle görülür etkisi vardır. Ayrıca yazar Kafka’dan çok etkilendiğini söyler ve bazı öykülerini Kafkaesk olarak tanımlar. Öyküleri için iki ana yuvası Galaxy ve Magazine of Fantasy & Science Fiction dergileri olmuştur. 1954’te yayınlanan Untouched By Human Hands (İnsan Elleri Dokunamaz) ile öykülerini derlemelerde toplamaya başlar.

1956’da eşinden ayrıldıktan sonra, 57’de gazeteci Ziva Kwitney ile evlenir. Çiftin kızları Alisa da babasının izinden giderek yazar olmuştur. 60’lara geldiğimizde Sheckley’in hayatında iki değişiklik ortaya çıkar. Birincisi bilimkurgu türünün yanında gerilim türünde de yazmaya başlamıştır. İkincisi ise pek çoklarının ilki olarak “Seventh Victim” isimli hikayesi The 10th Victim adıyla sinemaya uyarlanmıştır. 60’larda Greenwich’te 70’lerde Ibiza’da yaşayan yazar, 72 yılında eşi Ziva’dan boşanır ve aynı yıl Ibiza’da tanıştığı Abby Schulman ile evlenir. Çiftin Anya ve Jed isminde iki çocuğu olur. Sheckley bu dönemde gelecekle ilgili fikirlerini paylaştığı kurgu dışı yazılar da yazıp yayınlar.

1980 yılında Londra’da yaşadıkları sırada Schulman’la da ayrılan Sheckley Amerika’ya dönüp 1978’de kurulan OMNI dergisinde editörlük yapmaya başlar. 81’de kendisi gibi yazar olan dördüncü eşi Jay Rothbell ile birlikte OMNI’den ayrılıp Avrupa seyahatine çıkar. Ancak seyahatten döndükten kısa süre sonra Rothbell ile de ayrılır ve 1990 yılında son eşi olan Gail Dana ile evlenir. 90’larda romanlarını azaltıp ilk zamanlarındaki gibi kısa hikayeler yazmaya yoğunlaşır. Zaten Sheckley’in alışılmış tarzı da budur. Hikayeleri beş cilt halinde toplanıp yeniden yayınlanır. Bu noktada yazar yeni neslin de ilgisini çekmeyi başararak çağ atlamıştır. Güncel hikayeleri kadar ellilerden hikayeleri de sevilir. Zaten hikayelerindeki elliler havasını hiçbir zaman kaybetmez.

Sadece bunlarla kalmaz Star Trek ve Babylon 5 gibi sevilen seriler için başarılı hikaye ve romanlar yazar. Zaten televizyon dizileri ile olan ilişkisi 50’lerde Kaptan Video ve Onun Video Kolcuları için yazdığı bölümlere kadar gitmektedir. Saygın bilimkurgu yazarlarına düşük ücretlerle bölüm yazdırma fikrinden çıkan dizinin senaristleri arasında Isaac Asimov ve Arthur C. Clarke gibi isimler de vardır. Sheckley, bu sırada  Roger Zelazny ve Harry Harrison gibi yazarlarla tanışmış hatta birlikte çalışmıştır. Hugo ve Nebula ödülü adaylıkları bulunmaktadır. 2001 yılında Amerikan Bilimkurgu ve Fantezi Yazarları Derneği tarafından “Emeritus Yazar” ilan edilerek onurlandırmıştır. Dört yıl sonra Ukrayna’da katıldığı bir bilimkurgu etkinliğinde fenalaşmış ve kısa süre sonra hayatını kaybetmiştir.

Dönüp Robert Sheckley’in hayatına baktığımızda, tıpkı diğer bilimkurgucular gibi çok yönlü bir yazar olduğunu görürüz. Ayrıca zeki ve enerjik kişiliği öykülerine de yansımıştır. Hayatı bir macera olarak gömüş, bu yüzden kendisini kısıtlamamıştır. Çok üretken bir yazar olan Sheckley, aynı zamanda hem gerçek yaşamında hem de yazdığı yüzlerce hikayede maceracı kişiliğiyle hatırlanmıştır. Dünyanın farklı yerlerini gezip görmüş ve deneyimlerini eserlerine yedirmeyi bilmiştir. Böylece bilimkurgunun büyük ustalarından biri olmayı da hak etmiştir.

Robert Sheckley, yurt dışında oldukça tanınsa da memleketimizde değeri pek bilinmeyen yazarlardan. Yerli okur yazarı, Metis Bilimkurgu Serisi‘ndeki Mevki Uygarlığı romanının yanı sıra 2001 ve Ötesi, Yamuk Bakan Öyküler, Geleceğin Toplumları ve Bilimkurgu Öyküleri Seçkisi gibi derlemelerdeki eserlerinden hatırlayacaktır. 2001 ve Ötesi, 1989 yılında Engin Yayıncılık tarafından yayınlanan bir kitap. Şükran Yurdagül’ün çevirip derlediği kitapta 5 yazardan 9 öykü bulunuyor.  Bu yazarlar Arthur C. Clarke, Ray Bradbury, Richard Matheson, Isaac Asimov ve elbette Robert Sheckley. Kendisinin “Casus Öyküsü” isimli yer yer mizah unsurları da barındıran hikayesiyle dahil olduğu derlemede Isaac Asimov’un “Eğlenceli Bir Gün” isimli öyküsü bir yayıncılık hatasıyla Sheckley’in adı altında yayınlanmıştır. Casus öyküsü için bir Space Opera eseri diyebiliriz. Hikayede devletin kendisine gereken önemi vermediğini düşünen ana karakterimizin, sıradan hayatını geride bırakacağı bir yolculuğa çıktığını görüyoruz.

MonoKL Yayınları tarafından 2011 yılında yayınlanan Yamuk Bakan Öyküler ise, Isaac Asimov’dan “Şakacı”, Arthur C. Clarke’dan “Tanrı’nın Dokuz Milyar Adı” ve Sheckley’den “Dünyalar Deposu” isimli bilimkurgu öyküleri ile Sir Arthur Conan Doyle’dan “Kızıl Saçlılar Derneği” isimli Sherlock Holmes macerasını içeriyor. Kızıl Saçlılar Derneği’nin en sevilen Sherlock hikayelerinden biri olduğunu da ekleyelim. Dünyalılar Deposu, gizli arzularının peşine düşen Bay Wayne’in hikayesini anlatıyor. Tompkins’in Dünyalılar Deposu’na giden Wayne işini, eşini ve çocuklarını, kısaca hayatını sevmektedir. Hikayede Bay Wayne’in arzularının peşinden bir paralel evreni tercih etmekle onları görmezden gelip hayatını korumak ikileminde kalmasını okuyoruz. Maalesef günümüzde bu derlemelerin baskısı tükenmiş durumda.