Ada Lovelace: Bilgisayarın Kontesi

Konuk Yazar 15 Ocak 2019 Bilim & Teknoloji Bir yorum bırakın

Cem Say, 50 Soruda Yapay Zekâ kitabında, “İlk bilgisayar programcısının bilgisayarı yoktu, çünkü 19. yüzyılda doğmuştu,” demiş. Turing’den bir asır önce bir başka İngiliz dahi olan Charles Babbage, Analitik Motor adlı mekanik bir bilgisayar tasarlamış, ama günün teknolojisi bu tasarımı hayata geçirmeye yetmemişti. Şair Lord Byron’un kızı ve Babbage’ın dostu olan matematikçi Ada Lovelace, bu inşa edilmemiş makinenin işleyiş düzenini kavramış ve onun üzerinde çalıştırılabilecek bir program yazmıştı.

Augusta Ada King, “Lovelace Kontesi, Augusta Ada Byron” adıyla 10 Aralık 1815 tarihinde şair Lord Byron ve Anne Isabella Byron çiftinin çocuğu olarak doğdu. Kızı doğduktan bir ay sonra eşinden ayrılan ve dört ay sonra da İngiltere’yi terk eden baba Lord Byron, Ada sekiz yaşındayken Yunan Bağımsızlık Savaşında hastalıktan öldü. Eşine kızgın olan anne, kızının matematiğe ve mantığa ilgisini destekledi. Hastalıklı bir çocukluk geçiren Ada, matematiksel ve teknolojik yeteneklerini geliştirdi. Daha on iki yaşındayken hayalinde bir kanat yapmak vardı. Dağların, nehirlerin ve vadilerin üstünden uçmak istiyordu. Beden ve kanatlar arasındaki doğru orantıyı bulmak için kuşların anatomisini araştırdı. Özel olarak 19. yüzyılın ünlü araştırmacıları ve bilim insanları olan William Frend, William King ve Mary Somerville tarafından matematik ve bilim alanlarında eğitildi. Son hocalarından birisi de matematikçi ve mantıkçı Augustus De Morgan‘dı. On yedi yaşından itibaren dikkate değer matematiksel yetenekleri ortaya çıkmaya başladı.

Matematiğe olan ilgisi ve düşünsel tutkularıyla beslenen Ada’nın arkadaşları arasında Andrew Crosse, Sir David Brewster, Charles Wheatstone, Charles Dickens ve Michael Faraday vardı. 8 Temmuz 1835’te, 8. Baron William ile evlendi ve Ralph Gardon, Byron ve Anne Isabella (Annabella) adlarında üç çocukları oldu. 1838’de kocası Lovelace Kont’u olunca, Ada evli kaldığı süre boyunca Lovelace Kontesi olarak anıldı. 1840’larda Ada’nın adı birçok skandala karıştı. İlk olarak başka bir erkekle ilişki yaşadı, daha sonra kumar oynamaya başladı. Hatta kumar tutkusu, bir şirket kurmasına bile sebep oldu. 1851’de büyük iddialar için matematiksel örnekler yaratarak hırsıyla hareket etti ve ne yazık ki işleri umduğu gibi gitmedi. Dahası, şirketi binlerce poundluk zarara soktu.

Ada Lovelace, 36 yaşındayken rahim kanserinden dolayı 27 Kasım 1852’de öldü. Hastalığı aylarca sürdü ve isteği üzerine babasının yanına Mary Magdalene Kilisesi’ne (Hucknall, Nottingham) gömüldü. Menabrea’nın “Analitik Motoru” yazısından daha kapsamlı olan notları bir bilgisayar tarafından işlenmek üzere yazılan ilk algoritmayı içeriyordu: A’dan G’ye kadar alfabetik olarak sıralanan notlarındaki G notunda Ada, Bernoulli sayılarını hesaplamak için Analitik Motor’un algoritmasını tanımlıyordu. Bu, bilgisayara uygulanması için uyarlanmış ilk algoritma olarak düşünüldü. Bundan dolayı Ada ilk bilgisayar programcısı ve motor da ilk dönem bilgisayar modeli olarak kabul edildi. Ne var ki, motor hiçbir zaman tamamlanamadığı gibi, Ada’nın kodu da hiçbir zaman test edilemedi.

Ancak Lovelace’ın notları bilgisayar tarihinde çok önemlidir. Bilim insanları -Babbage dahil olmak üzere- bilgisayarların salt hesaplama ya da yoğun hesaplama kapasitesi üzerine eğilmişken, Ada salt hesaplama ya da yoğun hesaplamanın ötesine geçmek için bilgisayarların kapasiteleri üzerine bir görüş geliştirmişti. Charles Babbage’la ilk kez, 1833 Haziran’ında ortak arkadaşları Mary Somerville aracılığıyla tanıştı. Ardından Babbage, Ada’yı Fark Makinesi’nin ilk örneğini görmesi için davet etti. Makineyi gören Ada büyülendi. Babbage ise, Ada’nın çözümleme ve idrak kabiliyetinden etkilendi ve ona “sayıların büyücü kadını” lakabını taktı. Sayıların büyücü kadını notlarında, Analitik Motor’un önceki hesap makinelerinden farkına, hatta karmaşık problemleri çözmeye programlanması özelliğine değiniyordu. Çünkü bu icadın salt sayı hesaplamanın ötesine geçme potansiyeli olduğunu fark etmiş ve şunları yazmıştı:

“Analitik Motorun sayıların yanında başka şeylere de etkisi olabilir. Soyut bilimsel işlemlerle açıklanabilecek ortak temel ilişkileri olan nesneler bulunabilir, hatta belki de işletme notasyonunun hareketindeki ve motorun mekanizmasındaki değişimlere duyarlı olabilir. Örneğin, bilimin uyumu ve müzikal kompozisyonun tiz seslerinin temel ilişkileri bu tarz ifadelere ve değişimlere duyarlılar, o zaman motor da, her türlü karmaşıklık ve boyut derecesinde özenle hazırlanmış bilimin parçaları olan müziği besteleyebilirdi.”

Ada’nın bu analizi, bilgisayarın yetenekleri hakkındaki önceki fikirlerden net olarak ayrılıyordu ve modern bilgisayar imasının, hatta yeteneklerinin habercisiydi. Ama Cem Say’ın da kitabında belirttiği gibi, Lovelace Kontesi bilgisayarın potansiyelinin tümünü anlamıştı diyemeyiz. Kendisi (Turing’in de 1950’deki makalesinde alıntılayıp eleştirdiği) şu sözleriyle “Bilgisayar şu işi yapamaz!” diyen ilk insan unvanının da sahibidir:

“Analitik Motorun güçleri hakkında doğabilecek abartılı fikirlere karşı dikkatli olmak faydalıdır. Analitik motorun herhangi bir şey yaratmak konusunda hiçbir iddiası yoktur. Bizim ona yapmasını emretmeyi bildiğimiz her şeyi yapabilirler. Analizi takip edebilir, ama herhangi bir analitik bağlantı veya gerçeği keşfetme gücü yoktur.” -Ada Lovelace (L. F. Menabrea’nın “Charles Babbage Tarafından İcat Edilen Analitik Motorun Tarifi” makalesinin çevirisine eklediği notlardan)

Lovelance’nin notları 1940’larda Alan Turing’in ilk modern bilgisayarlar hakkındaki çalışmasına ilham veren kritik belgeler arasına girene kadar Analitik Makine bir hayal olarak kaldı. Ayrıca 1970’lerde yazılan bir bilgisayar programına onun onuruna “ada” ismi verildi. Ada’nın aykırı potansiyeli, teknoloji için hayalleri ve tutkuları onu modern kadınlar için güçlü bir sembol haline getirdi. Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematikte kadın profilini yükseltmek ve bunu kadınlara, ailelere ve öğretmenlere rol modelleri tanıtarak yapmak amacıyla Uluslararası Ada Lovelace Günü ilk defa 14 Ekim 2014 tarihinde kutlandı…

Hazırlayan: Taner Güler

Kaynak: