Ak Delikler Gerçek Olabilir mi?

Gökyüzünde neden hiç ak delik görmüyoruz? Kara deliklerin varlığı için kanıt olmasına rağmen henüz ak delikler için kanıt yok.

Bilimkurgu hayranları, paralel evrenleri ve onlar arasında yolculuk yapabilme ihtimalini düşlemekten kendini alamaz. Bu yolculuğun da solucan delikleri gibi egzotik oluşumlarla yapılacağını düşünürler ki bu solucan delikleri, tekilliğinin içinde koridor açan bir kara delikten fazlası değildir. Daha az bilinen egzotik ve tamamıyla varsayımsal oluşumlar ise ak deliklerdir; yani kara deliklerin tersi. Kara delikler madde ve ışığı yutar yani kara delikten madde kaçışı imkânsızdır; ak delik ise madde ve ışık kusar yani ak deliğe madde girişi imkânsızdır.

Solucan deliğinin oluşması için standart bir analoji: Sıkıca örtülmüş bir yatak örtüsü düşünün. Örtünün ortasına bir bowling topu koyun. Örtü, yerçekimi kuvvetiyle içeri doğru bükülecektir. Şimdi de bowling topunun sıkıştırıldığını hayal edin; topun kütlesi bu sefer çok daha küçük bir yere sığmak zorunda kalacaktır, yani top küçüldükçe daha yoğun bir hâle gelecektir. Aynı şekilde yatak örtüsü de daha aşağı bükülecektir, ta ki bowling topu bir toplu iğne başı büyüklüğüne ulaşana kadar. Bu noktada, uyguladığı yerçekimi kuvveti ve yoğunluğu o kadar büyük bir hâle gelir ki, örtünün ortasında küçük bir delik açılır. Kara deliğin merkezinde bir solucan deliği ortaya çıkarsa işte bunlar olur. Ama diğer tarafta ne var?

Denklemlerinde simetri konusunda detaycı olan Einstein, öbür tarafta bir ayna evrenin yani bir ak deliğin olması gerektiğini varsaydı.

Kara deliği uzun boyunlu bir huniye benzetirsek ve bu boynu kesip ters çevrilmiş bir başka huniyle (ak delik) birleştirirsek elimizde iki ucu birleştirilmiş kum saatine benzer bir şey olur. Einstein-Rosen Köprüsü (Albert Einstein ve Nathan Rosen) adı verilen bu varsayımsal yaklaşım, solucan deliğinin ilk teorik görselleştirilmesidir.

1971’de bir gözlemevinde çalışan astrofizikçi Robert Hjellming, Nature dergisinde ak deliklerin kara deliklerin ayna görüntüsünden ibaret olmayabileceğini iddia eden bir makale yayımladı. Kara delik maddeyi yutuyor olabilirdi ve bu madde ak delik vasıtasıyla evrenin başka bir yerinde ortaya çıkabilirdi; ya da İngiliz fizikçi Roger Penrose’u dinlersek tamamen başka bir evrende oluşabilirdi. Hjellming’e göre, kuasarlar ve galaksi merkezleri tarafından salınan maddelerin kaynağı ak delikler olabilirdi.

1971 için mantıklı bir görüş olabilir ama bilim insanları bugün evrenimiz hakkında daha çok şey biliyor. Bugün kuasarlardan gelen muazzam enerji kaynağının, süpermasif kara deliklerin madde yutmasıyla ortaya çıkan ışıma olduğu düşünülüyor.

Oregon Üniversitesi’nden Stephen Hsu ise ak deliklerin sıradan olmadığı konusunda ısrarcı. Sonuçta kara deliklerin varlığı da yıllar boyunca sadece bir varsayımdı.

Ak delikler bizden saklanıyor olabilir mi? 1970’lerde yaptığı çalışmalarda Stephen Hawking, bir kara delik veya bir ak deliğin çevresiyle ısı dengesindeyken saldığı ve emdiği radyasyonun eşit olduğunu, yani birini öbüründen ayırmanın imkânsızlığını gösterdi. Bir başka deyişle, kara delik sandığımız bazı objeler aslında gizlenmiş birer ak delik olabilir. Ama bu çok özel bir durum. Hsu, vakumda (izole) olduklarında yani kara deliklerle ısıl dengede olmadıklarında ak deliklerin nasıl davranacaklarını inceledi.

Yaygın teoriyse kara deliklerin zamanla Hawking Işıması formunda madde salınımı yaparak buharlaştıkları, yani yok oldukları. Oysa ak delikler evrende izole oldukları zaman ne madde emilimi ne de salınımı yapabilecek.

Peki ama madde salınımı yapamayan bir ak deliğe ne olur? Hsu’ya göre muazzam bir ısıl benzeri ışıma yaparak patlarlar ve büyük bir enerji açığa çıkarırlar. Hsu, kararlı ak deliklerin evrende var olamayacağını söyler; onlara yönelik hiçbir kanıt göremememizin sebebi de budur. Büyük olasılıkla, onları gözlemleyecek teknoloji ve aletleri geliştirmemizden çok önce ısıl-benzeri ışıma yaparak yok olacaklardır.