Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
Arthur C. Clarke’ın ünlü 2001 : Bir Uzay Efsanesi (1973) romanında ve Kubrick’in aynı isimli filminde (1968 yapımı) Ay üsleri konusu önemli bir yer teşkil eder. Sözü edilen eserlerde hem Sovyetlerin hem de ABD’nin (Clavius kraterinde) Ay’da üsleri bulunmaktadır. Bu yazımızda Sovyetler penceresinden bakarak Ay üssü hayalinin hikayesini anlatacağız.
1960’larda ABD ve Sovyetler arasında Ay yarışının iyice kızışmasıyla birlikte her iki ülkenin bilim insanları Ay’ı kolonileştirme hayalinin gerçeğe dönüşmesine çok az kaldığını sanıyorlardı. Ayrıca Ay üssü konusu gerek popüler basında gerekse de bilimkurgu romanlarında oldukça sık söz edilen bir konu haline gelmişti. Lakin bilim insanlarının karşılarında çözülmesi gereken çok ciddi problemler duruyordu.
İlk Öneriler
Ay’ın kolonizasyonunu destekleyenler, Ay’da kalıcı bir ileri karakolun Dünya’nın uydusunun geniş çaplı keşfine geçit vererek gelecekteki değerli madenlerin işletilmesine, daha uzak gezegenlere yönelik keşiflere ve astronomik araştırmalara imkan sağlayacağını düşünüyorlardı. Uzayı keşfetme hayalindeki Rus isimlerden biri olan Konstantin Tsiolkovsky, Ay’ın insanlığın uzayı araştırmasında ham madde kaynağı olarak kullanılabileceğini öne sürmüştü.
Horizon Projesi
1959 yılında Wernher Von Braun ve ekibi, Horizon Projesi olarak adlandırılan ve Amerikan ordusuna yönelik askeri Ay üssü çalışmasının ilk bölümünü yayınladı. Yaklaşık 1 yıl önce geliştirilmesine başlanan Saturn-1 ve Saturn-2’nin sözü edilen üsse ikmal yapması bekleniyordu. Proje yaklaşık 254 tonluk inşaat malzemesi, teçhizat ve erzağın Ay yüzeyine taşınmasına öngörüyordu.
Korolev’in Çalışmaları
Sovyet uzay programının babası ve ülkedeki uzay endüstrisinin öncü liderlerden olan Sergei Korolov Ay yüzeyindeki uzun vadeli bir askeri üs inşasının gerçekleşmesi için uğraş veriyordu. Ay’a insansız sonda gönderilme başarısının hemen ardından 60’lı yıllarda Korolov, Sovyetler Komünist Partisi’nin resmi yayın organı bir dergide makalesini yayınladı. “Professor K. Sergeev” imzalı makalede Ay görevi de dahil olmak üzere uzay keşif planlarının ana hatları şöyle belirtilmişti: “Ay’ı doğrudan keşfetme olanağı ilk olarak bilimsel sondaların yüzeye inişi, diğeri de Ay’a araştırmacı gönderebilme imkanı ve Ay yüzeyinde yaşamaya elverişli bilimsel bir istasyon inşa edilmesi gibi hususlarda büyük avantaj sağlar.”
İlk kez 20 yıl önce yayınlanan notlarında Korolev, gezegenlerarası bir uzay aracının ihtiyaçlarını muhafaza eden bir üssün de dahil olduğu gezegenlerarası yolculuğa imkan veren altyapının geliştirilmesinden söz etmiştir. Korolov’un planları devlet kademesine kadar ulaştı ve 1967 yılının kasımında “Galaktika projesi” adıyla yeşil ışık yakıldı.
KBOM Çalışmaları
İşin garip tarafı, Korolov ve ekibinin çalışmaları ilk detaylı Ay üssü çalışması değildir. Zira Korolov 60’lı yıllarda Ay’a insan gönderme projesine daha çok yoğunlaşmıştı. Bunun yerine, Vladimir Barmin liderliğinde Sovyet roket fırlatma rampalarını geliştiren KBOM tasarım bürosu geniş kapsamlı Ay üssü projelerinin öncüsü olmuştur. KBOM Sovyetler’deki biyoloji, tıp, astronomi, mimari, nükleer teknoloji, haberleşme gibi alanlarda uzmanlaşmış birçok akademi ve araştırma enstitüsüyle işbirliği yaparak Ay üssü konusunda çalışmalar yaptı.
22 Mart 1968’de Sovyet Askeri Sanayi Komisyonu VPK, Galaktika projesi dahilinde Columbus Çalışması’nı devreye soktu ve KBOM’un biri Teorik hesaplamalar departmanı olmak üzere iki departmanı ileriye dönük Ay üssü çalışmalarında yetkilendirdi. Sözü edilen departmanlar mürettebatın çalışma ve barınma yeri, ekipmanları sahaya konuşlandırma, enerji kaynağı, astonomik gözlem ve oksijen üretim sistemleri gibi kolonizasyondaki çeşitli zorluklarla çözüm bulmaya çalıştılar.
Enerji
- KBOM ekibinin öne sürdüğü güç kaynakları
- Nükleer termo emisyon sistemi
- Yakıt hücreli güneş panelleri
- Güneş panelleri ve depolama sistemleri
- Güneş ışığı yoğunlaştırıcı (Helio-concentrator)
Yaşam Desteği
Biyolojik ve kimyasal kaynaklarında da yer aldığı farklı yaşam destek sistemleri çalışmasında olmazsa olmaz unsurlar :
- Hem üssün atmosferindeki oksijeni zenginleştirecek hem de mürettabat için dinlenme yeri olarak kullanılacak sera
- Atık geri dönüştürme tesisi
- Oksijen ve su geri kazanım tesisi
Bilimsel Ekipman
- Tasarımcılar aşağıdaki bilimsel ekipmanları da önerdiler :
- 3 metre derinliğe kadar delebilen sondaj ekipmanı
- Toprak ısıtma sistemi ve kimyasal analiz laboratuvarı
- Toprak örneklerinin yaşını saptamak için kullanılacak X-Ray Emisyon Spektrografı
Manyetometre - Yerçekimi sensörü
- Aktif sismik çalışmalarda kullanılacak ekipman
KBOM daha sonraki dönemde çalışmalarını oldukça detaylandırıp geliştirse de, 1974 yılında Sovyet Ay’a inme programının iptal edilmesiyle proje sonlandırıldı.
Zvezda Projesi
1974 yılında Sovyet yönetimi makus talihini yenemeyen N1 roket programının sert karşıtı Valentin Glushko’yu NPO Energia’nın başına geçirdi. Glushko’ya göre, Ay’da kalıcı bir ay yerleşimini hayata geçirme ve destekleme, geleceğin uzay araçlarının en temel misyonlarından/kullanım amaçlarından biri olacaktı. Program onaylanırsa, ilk Sovyet kozmonotlar 1980’li yıllarda Ay’a inişi gerçekleştireceklerdi.
1974 yılının sonunda NPO Energia Zvezda (Yıldız) adı verilen Ay keşif tesisinin ilk teknik planlarını yaptı. Kötü şöhretli N1 roketleri yerine bu kez Vulkan Ağır Yük (The Vulkan heavy-lift rocket) roketleri kullanılacaktı.
Ay Keşif Aracı LEK
3 kişilik LEK uzay aracı Dünya’nın ya da Ay’ın yörüngesinde dolanmadan “doğrudan” Ay’a gitmek için tasarlandı. Araç Ay’ın yüzeyine alçalarak iniş yapacak ve yükünü indirecek, ardından yükselip havalanarak dünyadaki mürettabatı almak için yeryüzüne tekrar geri dönecekti.
Yükler arasında 8 KW elektrik üreten Güneş panellerin de içinde bulunduğu 21 tonluk Laboratuvar-Barınma modülü, biyoteknoloji, fizik, teknoloji laboratuvarları ve oksijen üretim tesisinin de içinde yer aldığı 15 tonluk Laboratuvar-Üretim modülü, ekipman taşıma konusunda mürettebata yardım edecek bir araç olan Lunokhod ve de tüm modüllere enerji sağlayacak nükleer güç ünitesi bulunmaktaydı.
Kısa Vadeli Ay Keşif Yolculuğu
1970’lerin ortalarında ABD, Ay’da uzun vadeli Amerikan üssü kurmadan 7 keşif gezisi gerçekleştirerek Apollo programını sonlandırdı. Buna bağlı olarak Sovyetlerin uzman komisyonu Amerika’ın Space Shuttle programına eşdeğer Sovyet programın geliştirilmesi gerektiğini öne sürerek Glushko’nun Ay’a yerleşme planlarını reddetti. Fakat ne olursa olsun yılmayan Glushko kendi Ay planlarını Energia roketlerini geliştirme planlarına dahil ettirdi. Ayrıca bahsi geçen tutkulu projesini kısa vadeli Ay keşif gezisine dönüştürerek planın ölçeğini daralttı. Ancak gerçekleştirse bile, senaryo her şekilde Apollo programının çapının gölgesinde kalacaktı.
İki Energia ağır yük roketleri insansız bir Lunar Lander (LK) ve 5 kişiyi taşıyan Lunar Orbiting uzay araçlarını (LOK) fırlatması bekleniyordu. İnsansız Lander’larla ikmali yapılan malzeme miktarına bağlı olarak Ay yüzeyindeki keşif görevi 5 ila 12 gün arasında sürecekti.
Ay Rüyasının Sonu
80’li yıllarda bazı iyimser tahmincilerin beklentisine göre birkaç uzun vadeli Ay kolonileri Sovyetler, Avrupa Uzay Ajansı, NASA tarafından gerçekleştirelecek ve 2005 yılına kadar 6 ila 15 kişilik olacaktı. 2010 yılı civarındaysa Ay nüfusunun 100 ila 500 kişiye kadar çıkacağını umuyorlardı. Üstelik bu zamana kadar özel teşebbüsün de Ay keşfi ve onun kaynaklarına kullanma çalışmalarına gireceği bekleniyordu.
Ay’a fırlatılan Space Shuttle ve Energia mekiklerinin nitelikleri 80’li yıllardaki basında ve akademik forumlarda geniş bir şekilde tartışıldı, ancak bu tarz planlar gerçekte konsept tasarımların ötesine asla geçemedi. Yakın dönemde basında çıkan haberlere göre Rusya 2030-2035 yılları arasında Ay üssü kurmayı ve buna bağlı olarak da Ay’a yüksek prefabrik modüller ve enerji kaynağı olarak nükleer güç kaynağı göndermeyi planlıyor.
Hazırlayan: Emre İnanır
Kaynaklar:
