Uzay Seyahati ve İlaçlar

Farzedelim ki Mars’a doğru yaklaşık 6-8 aylık bir yolculuğa çıkacaksınız ve yapay yerçekimi oluşturacak uzay istasyonu için bütçeniz yok. İnsan dahil neredeyse bütün hayvanlar, yerçekimsiz ortamda yaşayacak fizyolojiye sahip değildir. Uzaya çıkan sıradan bir memeli olarak, kısa vadede stress ve ağırlıksız ortama uyum sağlasanız bile, kinetozis (taşıt tutması) gibi rahatsızlıklarla da yüzleşmek zorunda kalabilirsiniz. Uzun vadede ise en başta hücrelerin sitolojik aktivitelerinde sıkıntılar oluşacaktır. Ardından kas ve kemik dokusunda zayıflamalar ortaya çıkacaktır. Çeşitli metabolik sorunların yanında nörotransmitter salınımında aksamalar ve bazı nöronlarda işlevsizlik ortaya çıkarabilir. Bu yüzden önlemler alınması gerekir.

Örneğin ABD’nin ilk insanlı uzay projesi olan Merkür Projesi‘nde mide bulantısı ve kusmaya karşı tigan (trimethobenzamide), ağrı kesici olarak demerol, uyanık ve dinç tutmak için de dextroamphetamine olmak üzere sadece 3 ilaç listelenmişti. Şimdi ise uzay hakkında edindiğimiz bilgiler sayesinde Dünya Sağlık Örgütü, bu konu hakkında uzaya çıkan insanlar için 380 çeşit ilaç listelemiştir.

Günümüzde astronotlar, UUİ (ISS) içerisinde yaklaşık 6 aya kadar kalabiliyorlar. UUİ’nin içinde her biri 190 çeşit ilaç barındıran 2 tane sağlık çantası mevcuttur. Acil durumlar esnasında astronotlar Dünya’ya dönebilir; ancak aynı şeyi uzay yolculukları için söyleyemeyiz. Bu yüzden uzun uzay yolculuklarında hafif ve acil durumlar olmak üzere toplam iki tür ilaca ihtiyacınız olacaktır.

Tabii uzay seyahatine çıkmadan önce bu ilaçların kullanımı hakkında da bilgi edinmeniz gerekir. Mesela lignocaine, mukozalarca emilen, şekli aktif olan kuvvetli bir sentetik anesteziktir. Kan damarlarını genişletebildiğinden ötürü genellikle adrenalin ile birlikte verilir.

Listedeki ilaçlar aynı zamanda, hipersensitivite reaksiyonları veya idiyosenkrazi (ilacın bilinen farmakolojik etkisinden farklı etki yaratması) gibi unsurlar oluşturabilir. Bu yüzden seyahat etmeden önce tam sağlık kontrolünden geçmeniz lazım. Ayrıca ilaçların etkileri yerçekimi, sıcaklık, radyasyon hatta havadaki nem oranı gibi çevresel parametreler sonucu değişebilir. Hatta ilaçlar etkisiz kalabilir ve daha da kötüsü toksik hale bile gelebilirler.

Örneğin yapılan bir araştırmada parasetamolun mikro yerçekimi altında absorbsiyon hızının azaldığı; fakat kana alınan miktarın arttığı gözlemlenmiştir. Yani uzayda doz ayarının sandığımızdan daha da zor olacağını anladık. Bu yüzden yerçekimsiz ortamdaki farmakolojik testler daha dikkatli ve özenli yapılmalı. Fakat siz ne olur ne olmaz uzay seyahatine çıkarken listelediğimiz ilaçları yanınıza almayı unutmayın.