Bir Kabilenin Son Üyesi: Çukur Adam

Türünün tek örneği olan bir kuşun, artık dünyada olmayan türdeşlerine yaptığı çağrı her ne kadar kederli olsa da, bu kuş belki de içinde bulunduğu devasa yalnızlığın tam olarak farkında değildi. Fakat her şeyini kaybetmiş bir insan, içine savrulduğu kesif yalnızlığın, kendi türünden olanların maruz kaldığı geri dönüşsüz yıkımın ve artık yitip giden toplumsal benliğinin kesin biçimde farkındadır. Tanaru Yerlisi ya da daha çok bilinen ismiyle Çukur Adam da içinde bulunduğu geri dönüşü olmayan yalnızlığın her saniyesine kadar farkındaydı.

Çukur Adam, kabilesinin hayatta kalan son üyesiydi ve başına gelen korkunç hadiselerden dolayı olsa gerek, yabancılarla iletişim kurmaktan kaçınıyordu. Dolayısıyla bu adamın konuştuğu dil, ait olduğu kültür ve kabilesinin tüm varlığı artık tamamen yok olmuş durumda. Yabancılarla iletişim kurmadığı için ismini de kimse bilmiyordu, hâliyle ondan bahsederken lakabı kullanılıyordu. Çukur Adam’a bu lakabın verilmesinin sebebi ise mütemadiyen derince çukurlar açmasıydı. Geçici süreliğine barınak kurduğu yerlerde derin çukurlar açtığı keşfedilmişti. Kimilerine göre bunun sebebi spiritüeldi, kimilerine göreyse saklanma ve av amaçlıydı.

Çukur Adam, Brezilya’nın Rondonia eyaletinde, Amazon Ormanları’nda doğdu. Doğum tarihinin 60’lı yıllara denk geldiği düşünülüyor. Kabilesinin büyük bir kısmı, 70’li yıllarda yerleşimciler tarafından katledildi. Aynı dönem yakınlardaki Akuntsu ve Kanoe kabileleri de benzer akıbetlere maruz kaldı. Çukur Adam’ın kabilesinden geriye kalanlar 1995’e kadar saklanmayı ve katliamlardan kaçmayı başarsa da, 1995 senesinde illegal madenciler tarafından Çukur Adam haricinde topyekûn katledildi. Daha sonra Brezilya hükümetinin yerliler ile ilgilenen kuruluşu FUNAI, buldozerle yıkılan köylerinden arta kalanları keşfetti. Bu tarihe kadar bütün kabile dış dünyadan uzak bir şekilde yaşıyordu. Onlar için belki de tek çare buydu ve Çukur Adam, kabilesinin topyekûn katliamının ardından bu tutumu sürdürdü. Artık tamamen yalnızdı.

FUNAI, Çukur Adam’ın varlığından 1996 senesinde haberdar oldu. Çukur Adam’ı düzenli aralıklarla hasır kulübeler inşa ederken gözlemliyorlardı. Avcı toplayıcı bir hayat sürüyordu, fakat bunun yanı sıra mısır ve manyoka da ekiyordu. FUNAI, kendisi tarafından yıllar içinde inşa edilmiş 50’yi aşkın kulübe saptadı. İşte ona lakabını kazandıran şey de her kulübede kazdığı bu derin çukurlardı. Çukurlar dar ve bir metre seksen santimden daha derindi. Üstelik benzer çukurlar, FUNAI tarafından keşfedilen köyde de bulunmuştu. Brezilya yasalarına göre yerli halklar, geleneksel olarak yaşadıkları yerler üzerinde hak sahibi. Buna bağlı olarak 2007 yılında FUNAI, 8000 hektarlık bir araziyi korunaklı yerli bölgesi olarak ilan etti. Bu bölgenin adı Tanaru Yerli Bölgesi oldu. Çukur Adam bu bölgede yaşayan tek kişiydi. FUNAI, bölgenin ilan edilmesinin ardından Çukur Adam’ı gözlemlemeye ve ona ait bölgeye başkalarının girmesini engellemeye koyuldu. Buna rağmen 2009 senesinde silahlı biri tarafından saldırıya uğradı, fakat hayatta kalmayı başardı.

Her ne kadar dış dünyayla ilişki kurmayı reddetse de, Çukur Adam başkaları tarafından gözlemlendiğinin farkındaydı. FUNAI çalışanları, güvenini kazanmak için belirli aralıklarla ona aletler ve tohumlar gibi çeşitli hediyeler bırakıyordu. Çukur Adam da zaman zaman avlanmak ya da kendini savunmak için kurduğu tuzaklara karşı gözlemci ekipleri uyarıyordu. FUNAI, 2018 yılında bu adama ait bir videoyu internette, yerli halkların maruz kaldığı akıbete karşı kamuoyu oluşturmak için paylaştı. Videoda adamın 50’li yaşlarda ve sağlıklı olduğu görülebiliyordu.

Çukur Adam, 24 Ağustos 2022 tarihinde, kurduğu son barınakta FUNAI görevlisi Altair José Algayer tarafından ölü bulundu. Hamakta, papağan tüyleriyle süslenmiş hâlde, ölümü bekler gibi öylece yatıyordu. FUNAI tarafından yapılan ilk incelemede, ne barınakta ne de çevrede herhangi bir şiddet izine rastlandı. Çukur Adam eceliyle ölmüştü. Ölmeden önce son saatlerini yaşadığının farkında olsa gerek ki, bedenini papağan tüyleriyle süsleyerek bir nevi son yolculuğuna hazırlanmıştı. Çukur Adam’ın naaşı otopsi için Porto Velho şehrine götürüldü. Yerli halklar üzerine uzman olan Marcelo dos Santos, Çukur Adam’ın kendi bölgesinde bir anıt mezara defnedilmesi ve Tanaru Bölgesi’nin de yerleşimci işgaline karşı korunması gerektiğini vurguladı.

Hazırlayan: Tuğrul Sultanzade