Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
Kâr amacı gütmeyen kuruluşlardan Future of Life Institute (Yaşamın Geleceği Enstitüsü), son on yıldır nükleer silahlar, iklim değişikliği, yapay zekâ ve diğer gelişen tehditler üzerine insan refahını savunmak için kampanyalar yürütüyor. Teknolojik gelişmeleri medyada sıkça karşılaştığımız distopik vizyonlardan uzaklaştırmaya çalışan grup, tartışmalar yapay zekâya geldiğinde inatçı bir düşmanla karşılaşmak zorunda kalıyor. Terminatör ile… “Yapay zekâ riskinden bahsetmeye ilk başladığımızda, bu konuyla ilgili çıkan her makalede mutlaka bir Terminatör vardı,” diyor enstitünün “Gelecek Programı” direktörü Emilia Javorsky. Terminator film serisinin ortaya koyduğu acımasız mantıkla hareket eden güçlü ve düşmanca bir robot tasvirinin gölgesini bile ortadan kaldırmak zor oluyor. İnsanlardan güçlü bir yapay zekâyı hayal etmeleri istendiğinde, genellikle “Makyavelci ruh” taşıyan bir makine arketipine yöneldiklerini ekliyor Javorsky. Oysa doğası gereği yapay zekâ sistemlerinin insani bir niyet taşımaları söz konusu değildir. Yani “kötü niyetli” olmaları da düşünülemez.
Sayıları giderek artan pek çok yapay zekâ ve bilgisayar bilimi uzmanı, popüler anlatıların kolektif algılarımız üzerindeki etkisini fark ederek kurguları iyimser gelecekleri hayal etmek için kullanmak istiyor. Sanat ve sosyal bilimlerin, yapay zekânın insan hedeflerine hizmet etmesini sağlamada önemli bir rol oynaması gerektiğini savunuyorlar. Bu amaçla California Üniversitesi, Berkeley’de yapay zekâ araştırmacısı olan Nina Beguš, “yapay sosyal bilimler” adını verdiği yeni bir disiplin için çağrıda bulunuyor. Yakında çıkacak olan Artificial Humanities: A Fictional Perspective on Language in AI adlı kitabında Beguš, “Bu teknolojileri yaratmanın sorumluluğu, yalnızca teknoloji uzmanlarının omuzlayamayacağı kadar büyük,” diye belirtiyor. Yapay sosyal bilimlerin, bilim ve sanatı birleştirerek yapay zekânın olumlu potansiyelini keşfetmek için kurgu ve felsefeden faydalanması gerektiği görüşünde.
Londra Üniversitesi’nden edebiyat ve yapay zekâ kesişimini inceleyen kültür tarihçisi Catherine Clarke, “Sosyal bilimler bu tartışmanın mutlaka bir parçası olmalı, aksi takdirde bu yeni dünya bizim katkımız olmadan ilerleyecek,” diyor. Eğlence sektörü, insanların yapay zekâ algısını güçlü bir şekilde etkiliyor. Texas Üniversitesi Austin araştırmacılarının gerçekleştirdiği yakın tarihli bir kamuoyu araştırması da bunu doğruluyor. Ancak bu tasvirler, genellikle en kötü korkularımızı yansıtarak olumlu teknolojik potansiyeli göz ardı ediyor. “Makineleri oldukları gibi ele alan, zekâ ve yaratıcılıklarının potansiyelini gösteren kurgusal eserlere ihtiyacımız var,” diyor Beguš.
Daha da önemlisi, eğlence sektörü tarafından beslenen olumsuz yapay zekâ izlenimlerimiz, teknolojinin gerçek dünyada nasıl bir performans göstereceğini de etkiliyor. Yapay zekâ hakkında anlattığımız hikâyeler, onu belirli şekillerde kullanmamıza zemin hazırlıyor. Massachusetts Institute of Technology (MIT) Media Lab’de yapılan araştırmaya göre, bir yapay zekâ sohbet robotunun manipülatif bir makine gibi yanıt vereceği önyargısı, düşmanca bir geri besleme döngüsünü tetikliyor ve robotun beklendiği gibi davranmasına neden oluyor. Kullanıcının içselleştirilmiş korkuları kendi kendini gerçekleştiren bir kehanet hâline gelebiliyor ve algoritmayı düşmanca unsurlarla ‘baharatlandırıyor.’ Dolayısıyla eğer kurgu bizi yapay zekâdan en kötüsünü beklemeye alıştırırsa muhtemelen tam da bunu elde edeceğiz. Ancak yapay zekâ modellerine biraz incelikle yaklaşırsak onlar da benzer şekilde yanıt verebilir.
“Neden bilimkurguyu hep bir distopya olarak hayal ediyoruz? Neden bize umut veren bir bilimkurgu düşleyemiyoruz?” Pat Pataranutaporn, M.I.T. Media Lab
Bu kalıplar geleceğin gelişmiş “yapay zeka” biçimleri için de geçerli olacaksa, “açma” düğmelerini çevirmeden önce onlara vicdan aşılamamız gerekiyor. Oxford Üniversitesi’nin yapay zekâ felaket senaryolarıyla tanınan araştırmacısı Nick Bostrom, bu ihtiyacı “son tarihli felsefe” olarak adlandırıyor. Future of Life Institute, daha fazla sanatçı ve düşünürü bu tartışmaya çekmek için yazar ve sanatçıları teknoloji uzmanlarıyla bir araya getiren girişimlere imza atıyor. “Hayal edemediğiniz riskleri azaltamazsınız,” diyor Javorsky. “Hayal etmiyorsanız teknolojiyle olumlu gelecekler inşa edemez ve onlara doğru yönelemezsiniz,” diye de ekliyor. Örneğin enstitünün Dünya İnşa Yarışması, çeşitli dost yapay zekâ geleceklerini kavramsallaştırmak için disiplinler arası ekipleri bir araya getiriyor. Bu geleceğe dair tasarımlar arasında merkezi bir yapay zekânın mal ve hizmetlerin adil dağıtımını sağladığı bir dünya da yer alıyor. Bir başka senaryo, coğrafi sınırları olmayan dijital uluslar öneriyor. Diğerlerinde ise yapay zekânın barış için savunuculuk yaptığı veya daha kapsayıcı bir toplumun oluşmasına yardımcı olduğu dünyalar hayal ediliyor.
Böyle dünyaları hayal etmek bile büyüme ve yeniliğin artık geleneksel insan emeğine bağlı olmadığı senaryolarda kurgu yazarları ve düşünürlerin kışkırtıcı sorular sormasını sağlıyor: “Anlam nasıl bir şey olur? Arzular nasıl şekillenir? Paylaşılan bolluk dünyasında insan amacını ve iradesini nasıl yeniden düşünürüz?” diyor Javorsky. Future of Life Institute, ayrıca Hollywood ve Health & Society gibi kuruluşlarla iş birliği yaparak Blue Sky Senaryo Yarışması’nı düzenledi. Yarışmada yapay zekânın adil ve eşitlikçi uygulamalarını tasvir eden televizyon senaryolarına ödül verildi. Hollywood, Health & Society’nin program yönetmeni Kate Langrall Folb, “Popüler eğlencede çok sayıda distopik ve kıyamet sonrası gelecek gördük,” diyor. “Daha yeşil, daha güvenli, daha adil bir geleceğin ise çok az tasviri var.” İlk yarışma 2022’de düzenlendi ve ilk ödüller 2023 yılında verildi.
Kazanan eser, yapay zekânın tüm sakinlerin ihtiyaçlarını eşit şekilde karşıladığı bir kasabada geçiyor ve nadir bir cinayetin potansiyel teknolojik ütopyaları nasıl sarstığını konu alıyor. Diğer bir hikâye, Kızılderili bilgeliğiyle donatılmış yapay zekâ danışmanların daha sürdürülebilir bir topluma destek verdiği bir geleceği anlatıyor. Bir başka hikâyede ise yapay zekâ tüm üretim ve ağır altyapıyı gezegen dışına taşıyarak yeryüzündeki ekosistemleri yeniden canlandırıyor.
Future of Life Institute, bu düşünce çizgilerini daha fazla teşvik etmek amacıyla katılımcılara yapay zekâ konusunda umut aşılayan bir “Dünya İnşa” kursu sunmaya hazırlanıyor. Javorsky, kıyamet döngüsünden kurtulduktan sonra iyimser yapay zekâ geliştirme çabalarının nereye yönlendirileceğini bilmenin zor olabileceğini söylüyor. Sorunu ele almak için enstitü, bu teknolojinin uzun vadede nereye evrilebileceğini gösteren ayrıntılı senaryo haritaları geliştiriyor. Amaç, bu senaryoları sanatçı ve üreticilere sunarak hikâyeleri derinleştirmek ve yapay zekâ geliştiricilerine farklı yol seçenekleri konusunda fikir vermek.
“Hikâye anlatıcılığının ve sosyal bilimlerin gücüne ihtiyaç duyduğumuz bir andayız,” diyor Javorsky. “İnsanları Terminator’dan uzaklaştırıp yapay zekâyla barış ve mutluluk içinde yaşamayı arzulayacakları bir geleceğe yönlendirmek istiyoruz.” M.I.T. Medya Laboratuvarı’nda araştırmacı ve AI kullanıcılarının önyargıları üzerine yapılan çalışmanın ortak yazarı Pat Pataranutaporn, “Yeni bir hikâye bulmamız gerekiyor,” diyor. “Neden bilimkurguyu her zaman bir distopya olarak hayal ediyoruz? Neden bize umut veren bir bilimkurgu düşleyemiyoruz?”
Kaynak: Scientific American
