Irkçılıkla Karşılaşan Uzaylılar: District 9

1982 yılında Güney Afrika’nın Johannesburg şehrinin üzerinde ansızın bir uzay gemisi belirir. Boyut olarak neredeyse bir şehir büyüklüğündedir ve şehrin üzerinde sabit bir halde durmaktadır. İnsanlar uzay gemisiyle herhangi bir iletişim kuramaz ve sonunda devlet yetkilileri uzay gemisine çıkıp araştırmak ister. İçeriye girdiklerinde, neredeyse açlıktan ölmek üzere olan, sefil bir haldeki uzaylılar ile karşılaşırlar. Uzaylılar, görünüm olarak dev karidesleri andırmaktadır. Sayıları ise bir milyon civarındadır. Devlet, şehrin hemen yanı başına yardım kampı kurarak uzaylılara yiyecek ve kalacak yer sağlar.

Toplum bu durumdan giderek huzursuz olur. Bir süre sonra bu yabancı varlıklar, hırsızlık ve cinayete karışıp halkla karşı karşıya gelir. Sonunda da halkın isyanı ile yüzleşmek zorunda kalırlar. Bunun üzerine devlet, şehrin yanı başındaki yabancı varlıkların kaldığı 9. Bölge denilen yeri 200 km. öteye taşıyıp tahliye kararı alır. Uzaylı İşleri adındaki Bakanlık birimi, uzaylıları bu yeni bölgeye tahliye etmekle sorumludur. Bu kurumda görevli olan Wikus Van De Merwe, tahliye işlemi öncesinde uzaylılara Tahliye İhtar belgesini verip imzalatmakla görevli memurdur.

Konu olarak ele aldığımızda yapım, ucuz bir Independence Day (1996) vakası gibi gözükmekte. Karşımızda uzaylı mitosunu metafor olarak işleyen, insanlar arasındaki ayrımcılığı ve ötekileşmeyi konu alan çağdaş bir klasik duruyor. 1979 Güney Afrika doğumlu olan Neill Blomkamp’ın bu projesinin çıkış noktasını, 2006 yılında çektiği kısa filmi Alive In Joburg  oluşturuyor. District 9 ile aynı konuya sahip olan bu kısa filmi, çok geçmeden yapım şirketlerinin dikkatini çeker. Daha sonra Peter Jackson’ın yapımcılığında, kısa filmin hikayesini geliştirip uzun metraja uyarlar. Filmdeki iki kent, Johannesburg ve Cape Town tarihte ırkçılığın görülebildiği yerler. 1600’lü yılların sonlarında Hollandalılar, bu gölgeleri sömürgeleştirip kendi yaşam alanlarını kurdular. Bu bakımdan, Johannesburg doğumlu yönetmenin filmini bu bölgede konu alması anlamlı.

Uzaylıların District 9’da metafor olarak ele alındığından bahsetmiştim. Yapımdaki uzaylılar aslında siyah ırkı temsil etmektedir. Blomkamp, çok akıllıca bir hamle ile ırkçılığı uzaylı mitosunda ele alarak bir taşla iki kuş vuruyor. Yapımındaki 9. Bölge, Güney Afrika’da siyah ve beyazların ayrıldığı bölgeleri simgeliyor. Bu yabancı varlıklara Karidesler diye hitap edilmesi günümüzde siyah ırka takılan kara derili ve zenci gibi lakaplara yapılan bir gönderme. Ayrımcılığı yalnızca siyah ve beyaz arasında değil, devletlerin başka devletlere olan tutumlarında da görüyoruz. Blomkamp, acımasız bir sistem eleştirisinde bulunuyor. Filmin açılışında, röportajlar ve Uzaylı İşleri Bakanlığı’nın tanıtım sahnelerine yer verilerek aktüel bir gerçekçilik sağlanmış. Belgesel gerçekçiliğinde verilen bu sahnelerde, sosyolog ve TV yapımcısırıyla gerçekleştirilmiş röportajlara değinilerek olayın insani ve sosyal boyutlarına vurgu yapılmış.

Yapımın kilit karakteri, bakanlıkta görevli memur olan Wikus Van De Merwe’dir. Kendisi, empati yoksunu ve bu yabancı varlıkları aşağılamaktan keyif alan bir kişiliktir. Yanındaki silahlı ekiple birlikte 9. Bölge sakinlerini ziyaret edip tahliye belgelerini onlara zorla imzalatmakla görevlidirler. Şüpheli buldukları uzaylıların kaldıkları kimi evleri de araştırırlar. Tüm bu olaylar olurken anlatımda aktüel kamera kullanımı dikkat çeker. Blomkamp, bu tercihi ile izleyicisini yaşanan ayrımcılık ve zorbalığa alet etmek ister gibidir. Gene şüpheli gördüğü bir eve girerken, Merwe’nin dikkatini yabancı madde içeren bir tüp çeker. Tüpü kurcalarken içindeki sıvının yüzüne fışkırmasından ötürü enfeksiyon kapar. Söz konusu enfeksiyon kapma anı yapımın da dönüm noktasını oluşturuyor.

Merwe, enfeksiyon sonrasında bedensel bir dönüşüme uğrayacaktır. Yavaş yavaş değişim geçirerek bu yabancı varlıklara benzemeye başlar. Bunu fark eden devlet, onu hemen laboratuvara alıp üzerinde deneyler yapar. Merwe, bir yolunu bularak kaçar ve uzaylı bölgesi olan Bölge 9’a sığınır. Çünkü artık onlardan biridir. Bunca zaman küçük görüp ve ayrımcılıkta bulunduğu bu varlıkların ta kendisi olmuştur. Fakat Merwe’nin yaşadığı olay, onda aydınlığa ve farkındalığa sebep olur. Karşı tarafa geçmesinden ötürü bu yabancılarla empati kurar ve kendi sistemlerinin yanlışlığını sorgulamaya başlar. Arkadaşlık kurduğu uzaylı ve onun küçük çocuğu ile birlikte kendi sistemine karşı ayaklanır. Yapımdaki bu “kodları” ele aldığımızda yönetmenin devrim yanlısı bir tutum içinde olduğu kanısına varılabilir. Merwe karakterinin yaşadığı trajik olay neticesinde sisteme karşı olan güvenin sarsılması yapımın ana fikrini oluşturuyor.

District 9, son yıllarda karşımıza çıkan cesur yapımlardan biri. Blomkamp, mesajlarını seyircisine direkt vermeyip, göstergesel ve bilimsel bir yol izliyor. Filmin içindeki kodları seyircisinin çözmesini istiyor. Bu yaklaşımıyla filmine farklı beklentiler ile giden seyircisini memnun etmeyi başarıyor. Didaktikliğe kesinlikle pirim vermiyor. Ne anlatmak isteğini bilen bu yapım, son yılların en iyilerinden. İlk uzun metrajlı filmini özgürce yapabilmesinde, yapımcısı Peter Jackson’ın da büyük payı var. Bize de, Güney Afrika’dan çıkan bu yetenekli yönetmenin takipçisi olmaktan başka çare kalmıyor.